آشنایی با سندرم کبد چرب مرغ تخمگذار
آشنایی با سندرم کبد چرب مرغ تخمگذار
سندرم کبد چرب خونریزی دهنده (FLHS) بیماری غیر عفونی است که با تجمع بیش از حد چربی در کبد و حفره شکمی نمایان می شود و باعث پارگی کبد، خونریزی و مرگ ناگهانی مرغها می‌گردد. تلف شدن مرغها در نتیجه خونریزی داخلی رخ می‌دهد.
عارضه کبد چرب معمولاً در مرغهای تخمگذار که در قفس نگهداری می‌شوند شیوع بیشتری دارد. تلفات و کاهش تولید تخم‌مرغ در گله‌های مبتلا، زیان‌های اقتصادی قابل توجهی را به دنبال دارد. در یک بررسی اپیدمیولوژیک، ۴۰٪ مرگ و میر در مرغهای تخمگذار نگهداری شده در قفس بر اثر کبد چرب گزارش شده است. بررسی‌های مشابه نشان دادند که این بیماری می‌تواند در سیستم‌های پرورش روی بستر نیز رخ دهد اما نرخ بروز آن کمتر خواهد بود. تلفات ناشی از کبد چرب معمولاً از ۵ درصد تجاوز نمی‌کند. مرغهای مبتلا به طور کلی چاق و اضافه وزنی حدود ۲۰ درصد یا بیشتر از وزن استاندارد دارند و افت ناگهانی تولید تخم‌مرغ را نشان می‌دهند.
پرندگان تلف شده معمولاً سر، تاج، ریش و پوست رنگ پریده دارند. در کالبد گشایی، کبد بزرگتر، کم رنگ، نرم و چرب دیده می‌شود. در واقع چربی اضافی ذخیره شده در کبد باعث تغییر رنگ (متمایل به زرد)، نرمی و شکنندگی کبد می‌شود. کبد پرندگان مبتلا، یکپارچگی ساختاری را از دست داده و حساسیت به پارگی و خونریزی در این پرندگان افزایش می‌یابد و کبد ممکن است هنگام جابجایی به راحتی شکسته شود.
همچنین لخته‌های بزرگ خون در محوطه شکم یافت می‌شود که منشأ لخته خون، پارگی کبد است اما در برخی موارد خونریزی مشاهده نمی‌گردد. بعلاوه در حفره شکمی مرغهای مبتلا، ذخایر چربی شکمی و روده‌ای (مزانتر) زیادی دیده می‌شود.
هیستوپاتولوژی
در بررسی میکروسکوپی بافت کبد، سلولهای کبدی (هپاتوسیت) به‌واسطه وجود چربی متورم و احتمالاً خونریزی در بافت کبد دیده می‌شود. چربی‌های ذخیره شده نیز به صورت واکوئل به وضوح در سیتوپلاسم سلولهای کبدی دیده می‌شوند. در واقع تجمع چربی در کبد باعث تضعیف یکپارچگی رگ‌های خونی و خونریزی در این بافت می‌شود.
کیفیت پوسته تخم مرغ
بین کبد چرب و کیفیت پایین پوسته تخم مرغ ارتباطی وجود دارد. یکی از کارکردهای مهم کبد، فعال سازی ویتامین D به شکل فعال متابولیکی آن است. سطح کلسیم سرم در مرغهای مبتلا افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده تداخل در تشکیل ویتامین D فعال (۱ ، ۲۵ دی هیدروکسی کوله کلسیفرول) است که در فرآیند تشکیل پوسته تخم‌مرغ بسیار حیاتی است.
عوامل موثر در بروز کبد چرب
علت دقیق بیماری کبد چرب نامشخص است. محققان عوامل مرتبط با تغذیه، ژنتیک، محیط و هورمون‌ها را در این امر دخیل می‌دانند. گمان می‌رود ترکیبی از این عوامل در بروز کبد چرب دخالت دارند.
وزن بدن و تعادل انرژی
مصرف بیش از حد انرژی در جیره‌ها و عدم توجه به منبع انرژی (استفاده از چربی و روغن بی‌کیفیت) باعث می‌شود که کبد، این چربی‌ها را در بدن ذخیره کند. وقتی انرژی اضافی برای سنتز چربی توسط کبد در طی مدت زمان طولانی وجود داشته باشد، چاقی و افزایش نفوذ چربی در کبد رخ می‌دهد. این بیماری اولین بار با مصرف جیره‌های با انرژی بالا به مرغهای تخمگذار شناخته شد. مرغ‌هایی که در قفس نگهداری می‌شوند فعالیت کمتری دارند، بنابراین، نیاز انرژی نگهداری کمتری داشته و انرژی اضافی سبب ذخیره چربی در کبد شده و بروز کبد چرب را افزایش می‌دهد.
استروژن، گله را به کبد چرب مستعد می‌کند
هورمون استروژن در زمان بلوغ جنسی بیشتر ترشح می‌شود و کبد را تحریک کرده، تا چربی بیشتری برای سنتز زرده تخم‌مرغ ذخیره کند. هنگامی که پرنده تولید تخم مرغ را شروع می‌کند، اندازه کبد در پاسخ به افزایش سطح استروژن بطور چشمگیری افزایش می‌یابد.
تصویر سمت چپ، کبد طبیعی، تصویر سمت راست، سندرم کبد چرب خونریزی دهنده با لخته خون بزرگ. مقدار زیادی چربی در محوطه بطنی مشاهده می شود.
خونریزی وسیع کبد، پارگی کبد باعث مرگ ناگهانی پرنده شده است
کبد چرب همراه چاقی زیاد
در واقع تعادل انرژی و سطح بالای استروژن، مرغها را مستعد ابتلا به کبد چرب می‌کند. این امر لزوم توجه به سطح انرژی جیره به ویژه در اوایل دوره تخمگذاری و در زمان پیک تولید را نشان می‌دهد.
تنش گرمایی
بیشترین شیوع بیماری در فصول گرم سال رخ می‌دهد. دمای بالای محیط، نیاز انرژی را کاهش داده و منجر به ایجاد تعادل مثبت انرژی می‌شود. پرندگان برای تنظیم دمای بدن به سیستم تنفسی بدن خود متکی هستند. افزایش چربی شکمی در اثر مصرف انرژی اضافی، می‌تواند در تنفس طبیعی و خنک کردن پرنده اختلال ایجاد کند و پرندگان را مستعد ابتلا به گرمازدگی و بروز تلفات نماید.
مایکوتوکسین‌ها
مایکوتوکسین ها، به ویژه آفلاتوکسین‌ها، باعث تجمع لیپید در کبد و خونریزی کبدی می‌شوند. استفاده از کنجاله کلزا در جیره شیوع کبد چرب را افزایش می‌دهد زیرا اسید اروسیک یا سایر متابولیت‌های سمی می‌توانند بر مقاومت بافت همبند کبد تأثیر گذاشته و منجر به پارگی سلولهای کبدی و خونریزی شوند.
استراتژی‌های پیشگیری
از سطح انرژی متناسب با مرحله تولید استفاده کنید. به حداکثر رساندن میزان مصرف انرژی در اوایل تولید برای حفظ تولید ضروری است. با این وجود، با کاهش تولید میزان نیاز انرژی نیز کاهش می‌یابد. لذا برای جلوگیری از افزایش وزن پرندگان، کاهش تراکم جیره ضروری است. مصرف انرژی را با استفاده از جیره کم انرژی و یا تغییر مدیریت خوراک محدود کنید.
جایگزینی کربوهیدرات‌های جیره با مکمل چربی: تا زمانی که سطح انرژی جیره افزایش پیدا نکند، میزان شیوع بیماری کاهش می‌یابد. افزودن چربی باعث کاهش سنتز اسیدهای چرب شده، بنابراین کبد چربی کمتری برای سنتز زرده تولید می‌کند و بدین ترتیب فشار متابولیکی کمتری به کبد تحمیل می‌گردد. استفاده از خوراک کرامبل یا پلت منجر به مصرف بیشتر خوراک و دریافت انرژی بیشتر نسبت به خوراک آردی می‌شود. از مصرف خوراک پلت و کرامبل در گله‌های مستعد کبد چرب خودداری کنید.
جیره مرغ تخمگذار جهت جلوگیری از فساد چربی‌ها باید حاوی مقادیر کافی آنتی اکسیدان ویتامین E (100-50 IU/ کیلوگرم) و سلنیوم (۳/۰ میلی‌گرم در کیلوگرم) باشد. افزودن عوامل چربی سوز مانند کولین به میزان ۵۰۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم، متیونین (۱/۰%) و ویتامین B12 به بسیج چربی از کبد و بهبود مرغهای آسیب دیده کمک می‌کند.
معمولا همزمان با بروز کبد چرب، کمبود کلسیم نیز مشاهده می‌شود. این کمبود را می‌توان با افزودن ذرات بزرگ کربنات کلسیم و ویتامین D به جیره برطرف کرد. افزودن ذرات بزرگ کربنات کلسیم به پرنده اجازه می‌دهد بدون مصرف بیش از اندازه انرژی، کلسیم بیشتری دریافت کند.
کنترل استرس گرمایی نیز می تواند وقوع کبد چرب را کاهش دهد.
مصرف توکسین بایندرهای مطمئن برای کنترل مایکوتوکسین‌ها و محافظت از کبد سبب کاهش بروز بیماری می‌گردد.
یکی از مهمترین جنبه های پیشگیری از کبد چرب، کنترل عوامل خطر و توجه به علائم هشدار دهنده در گله است. مصرف خوراک، افزایش وزن بدن، درصد تلفات و کاهش تولید را به طور دقیق بررسی کنید. کنترل وزن بدن و یکنواختی گله (حداقل هر ۳۰ روز) می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های متابولیک مانند گبد چرب کمک کند. گله‌های با یکنواختی کمتر احتمالاً تعداد زیادی پرندگان سنگین وزن دارند و خطر بروز بیماری بیشتر است. ارزیابی وضعیت کبد در مرغهای تلف شده و میزان چربی شکمی به عنوان علایم هشدار اهمیت دارد.
مواد مغذی چربی سوز(lipotropic):
مواد مغذی چربی سوز ترکیبات خوراکی هستند که سبب بهبود متابولیسم چربی ها شده و انتقال چربی‌ها را از کبد تسهیل می‌کنند. متیونین، کولین، اینوزیتول، ویتامین B12، بیوتین، L-تریپتوفان، کارنیتین و سلنیوم برای عملکرد مناسب کبد و متابولیسم چربی ضروری هستند. افزودن این مواد مغذی به جیره یا آب آشامیدنی پرندگان جهت درمان کبد چرب تاثیر‌گذار بوده است.
منبع:
Understanding fatty liver haemorrhagic syndrome in poultry. Technical Team, Hy-Line International International Poultry Production. Volume 28, Number 1.
