مشکلات متداول در سلامت کبد مرغ و خطرات ناشی از مایکوتوکسین
کبد- یک ارگان حیاتی با عملکردهای متعدد
کبد عملکردهای مختلفی در فرایند هضم،جذب و متابولیسم دارد، به عنوان مثال، متابولیسم مواد شیمیایی، پروتئین، ذخیره آهن، چربی، کربوهیدرات و ویتامین‌ها در کبد انجام می‌شود. تقریباً همه ترکیبات شیمیایی، از جمله سموم موجود در خوراک و ترکیبات شیمیایی موجود در داروها نیز توسط کبد متابولیسم و سم‌زدایی می‌شوند. اسیدهای آمینه جذب شده توسط دستگاه گوارش از طریق ورید باب به کبد و سپس به اندامهای دیگر منتقل می‌شوند. همچنین کاتابولیسم اسیدهای آمینه اضافی، تشکیل اسید اوریک از آمونیاک و تشکیل آلبومین نیز از اعمال مهم دیگر کبد به شمار می‌‌آید. از آنجا که گلیکوژن تولید شده از متابولیسم کربوهیدراتها در کبد ذخیره می‌شود ، نقش مهمی نیز در گلیکوژنز همراه با پانکراس دارد. ویتامین‌های محلول در چربی نیز جذب شده و در کبد ذخیره می‌شوند. تولید گلبول‌های قرمز خون یکی دیگر از عملکردهای مهم کبد است. بنابراین کبد عملکردهای متعددی را برای حفظ سلامتی و کارکرد مناسب بدن انجام می‌دهد، اما در سیستم‌های مدرن تولید، طیور با چالش‌های زیادی روبرو هستند که سلامت کبد، آنها را تهدید می کند.
آیا رنگ کبد وضعیت سلامت این اندام را نشان می‌دهد؟
اگرچه کبد عملکردهای حیاتی بی‌شماری را برای حفظ سلامت بدن پرندگان ایفاء می‌کند، اما به دلیل مصرف مکرر داروهای شیمیایی و قرار گرفتن در معرض ترکیبات سمی خوراک و آلودگی‌های زیست محیطی دائما درحال تهدید است. ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش برای ارزیابی سلامت کبد، مشاهده رنگ آن است. کبد می‌تواند رنگ‌های مختلفی را با توجه به سن، رسوب چربی، نکروز ناشی از عفونت ویروسی، جذب زرده (در روزهای اولیه) و عوامل مختلف دیگر نشان دهد. اساساً برای مشاهده رنگ طبیعی کبد باید ظرف 30 دقیقه پس از مرگ اقدام شود. تغییرات رنگی در کبد ممکن است پس از مرگ به دلیل حرکت گلبول‌های قرمز یا نیروی جاذبه رخ دهد.
تا سن 8 تا 10 روزگی کبد جوجه‌ها به دلیل جذب زرده متمایل به رنگ زرد دیده می‌شوند (شکل 1). اما با افزایش سن، کبد به تدریج به رنگ قهوه‌ای تغییر می‌کند. معمولا در پرندگان بالغ رنگ قهوه ای مایل به زرد به عنوان یک رنگ غیر طبیعی کبد در نظر گرفته می‌شود، اما همیشه به معنی شرایط آسیب شناختی نیست که نیاز به درمان داشته باشد.
شکل 1. کبد با رنگ زرد در جوجه‌های 4 روزه
بیماریهای شایع کبد
بسیاری از عوامل عفونی و غیرعفونی میتوانند باعث ایجاد تغییرات پاتولوژیک در کبد شوند، در نتیجه اثرات منفی بر عملکرد طبیعی کبد می‌گذارد.
1) هپاتیت E ویروسی طیور
ویروس هپاتیت E پرندگان (aHEV) یک عامل عفونی است که با بیماری تورم کبد و طحال (BLS) و سندرم هپاتیت-اسپلنومگالی (HSS) مرتبط است (شکل 2). این بیماری منجر به کاهش تولید تخم مرغ و تلفات 1 تا 5 درصدی می‌شود و ضایعه آمیلوئیدوز کبدی را در مشاهدات آسیب شناسی نشان می‌دهد. از آنجا که aHEV از نظر ژنتیکی با ویروس هپاتیت E انسانی ارتباط دارد، چندین مطالعه احتمال سرایت عفونت بین طیور و انسان‌ها را نشان داده است.
شکل 2. هپاتومگالی و اسپلنومگالی با التهاب و آمیلوئیدوز غیر اختصاصی توسط عفونت aHEV
2- عفونت آدنوویروس مرغی
عفونت آدنوویروس مرغی (FAdV) یک مشکل در حال ظهور در بسیاری از کشورهای آسیایی است و باعث ضررهای جدی اقتصادی در کشورهایی می‌شود که واکسن تجاری در دسترس آنها نیست. همه 12 سروتیپ FAdV میتوانند باعث ایجاد بیماری التهاب کبد همراه با گنجیدگی (IBH) شوند، همچنین ویروس سروتیپ 4 همراه با IBH منجر به ضایعات هیدروپریکارد می‌شود و به آن سندرم هیدروپریکاردیوم توام با هپاتیت (HHS) می گویند که به نام بیماری آنگارا شناخته می شود. (شکل 3).
در کالبدشکافی عفونت FAdV علاوه بر ضایعات کبدی و قلبی، کلیه‌ها رنگ پریده و متورم، آتروفی اندامهای ایمنی و کانون های سفید در لوزالمعده را نشان می دهد. این بیماری معمولاً در پرندگان کوچکتر از سن 5 هفتگی رخ می‌دهد.
از آنجا که به نظر می‌رسد همه عوامل سرکوب کننده سیستم ایمنی ایجاد علائم بالینی FAdV و افزایش تلفات را تسهیل می‌کنند، پیشگیری از بیماریهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (مانند ویروس کم خونی مرغ، بیماری گامبورو)، کاهش استرس و حذف خطرات ناشی از مایکوتوکسین‌ها در خوراک از جمله راههای بسیار مهم برای کاهش خسارات اقتصادی ناشی از FAdV است.
شکل 3. ضایعات مختلف مشاهده شده در عفونت آدنوویروس مرغی
3) سندرم کبد چرب هموراژیک طیور
سندرم کبد چرب هموراژیک (FLHS) یک بیماری متابولیکی است که معمولاً در پرندگان با دوره پروش طولانی‌تر مانند مرغ‌های تخمگذار و مادر رخ می‌دهد. لیپوژنز و ترشح لیپوپروتئین‌ها، عملکردهای متابولیک طبیعی کبد برای ذخیره انرژی هستند که توسط استروژن کنترل می‌شوند. FLHS زمانی رخ می‌دهد که تجمع چربی در کبد بیش از ظرفیت ذخیره سازی آن باشد که گاهی باعث پارگی و خونریزی کبدی می‌شود (شکل 4). این بیماری معمولاً در طیور تخمگذار و بویژه در پرندگان دارای اضافه وزن مشاهده می‌شود و باعث کاهش تولید تخم مرغ و تلفات پایین می‌گردد. جیره های پر انرژی با نسبت انرژی به پروتئین بالا، مصرف کم کلسیم، استرس و مایکوتوکسین‌ها از عوامل شایع مستعد کننده هستند که میتوانند بروز FLHS را تسهیل کنند. از آنجا که تغییر رنگ کبد به زرد از علائم اولیه FLHS است، نظارت دقیق در هنگام کالبدشکافی برای تشخیص زودهنگام کبد چرب توصیه می شود.
شکل 4. ضایعات عمومی شایع در پرندگان مبتلا به سندرم هموراژیک کبد چرب
4) سندرم کبد و کلیه چرب
سندرم کبد و کلیه چرب (FLKS) در اثر کمبود بیوتین در سنین پایین (معمولا کمتر از 2 هفته) رخ می دهد. بیوتین که به عنوان ویتامین H یا B7 شناخته می شود ، یک ویتامین ضروری است که برای تشکیل و سلامت پوست مهم است. کمبود بیوتین در پرندگان جوان باعث تلفات کم (کمتر از 2٪)، بروزاختلالات پوستی و ضایعات کبدی می شود (شکل 5 را ببینید).
شکل 5. ضایعات کبدی در یک پرنده 4 روزه با سندروم کبد و کلیه چرب
5) تیفوئید مرغی
تیفوئید مرغی (FT) نوعی بیماری باکتریایی سیستمیک است که توسط Salmonella enterica serovar gallinarum (SG) ایجاد می شود. شیوع FT با افزایش تلفات ناگهانی همراه با تورم کبد و طحال مشخص می شود (شکل 6 را ببینید). درمان آنتی بیوتیکی می تواند به کنترل مرگ و میر کمک کند ، اما شیوع مجدد آن بسیار رایج است. استفاده از واکسن و کنترل حشرات برای پیشگیری توصیه می شود.
شکل 6. کبد و طحال متورم و نکروزه در پرنده آلوده به سالمونلا گالیناروم
6) عوارض جانبی باکتری ها
برخی از واکسن های غیر فعال ممکن است حاوی LPS (لیپوپلی ساکاریدها) باشند که به عنوان اندوتوکسین های باکتری های گرم منفی شناخته می شوند و میتوانند باعث خونریزی و آسیب کبدی می شوند (شکل 7 را ببینید). حذف LPS در فرایند تولید واکسن بسیار ضروری است تا این عوارض جانبی به حداقل برسد.
شکل 7. خونریزی خونی در کبد در یک لایه پرنده واکسینه شده با واکسن E. coli غیرفعال مشاهده شده است
7) سایر عوامل
سایر عفونت های باکتریایی ، از جمله Campylobacter hepatica و Pasteurella multocida نیز باعث تغییرات پاتولوژیک در کبد می شوند.
خطرات مایکوتوکسین در تولید طیور
مایکوتوکسیکوز اصطلاحی عمومی است که برای مسمومیت های ناشی از بلع ، استنشاق یا تماس مستقیم با خوراک آلوده به یک یا چند مایکوتوکسین به کار می رود. مکانیسم های مسمومیت زایی مایکوتوکسین به دلیل تنوع در ساختارهای شیمیایی و اندام های هدف به طور کامل شناخته نشده است. اکثر مایکوتوکسین ها می توانند باعث پراکسیداسیون لیپیدها ، آسیب به ساختارهای غشایی و عملکرد آنها شوند و باعث آپوپتوز شوند که منجر به نکروز سلولی در اندام های مختلف می شود. مایکوتوکسین ها ممکن است باعث سرکوب سیستم ایمنی ، سمیت کبدی ، سمیت کلیوی ، سمیت عصبی و حتی ژنوتوکسیک شوند.
تاثیر آفلاتوکسین بر سلامت کبد
آفلاتوکسینها دارای اثرات سمی برای کبد حیوانات است. اثرات مسمومیت ناشی از مصرف آفلاتوکسین،آفلاتوکسیکوز نامیده می شود. شایع ترین ضایعات پاتولوژیک مرتبط با آفلاتوکسین در کبد طیور، اندامهای لنفاوی و بیضه ها مشاهده می شود که اغلب در طی یک دوره مسمومیت مزمن رخ می دهد. در آفلاتوکسیکوز حاد و تحت حاد، کبد متورم ، متمایل به زرد و شکننده به نظر می رسد و معمولاً کیسه صفرا نیز بزرگ شده و با صفرا پر می شود (شکل 8 را ببینید). لوزالمعده معمولاً کوچک و رنگدانه ای شده و ممکن است خونریزی روی بافت ها و ماهیچه های زیر جلدی نیز مشاهده شود. در آفلاتوکسیکوز مزمن ، کبد کوچک ، سفت و گرد است. گاهی اوقات هم کبد بسیار کوچک ، گرد و لاستیکی است و اغلب با آسیت و هیدروپریکارد همراه است. سایر علائم ثابت در آفلاتوکسیکوز را می توان در بورس فابرسیوس ، تیموس و طحال یافت که همه کوچکتر از حالت طبیعی به نظر می رسند. در پرندگان نر ، اندازه بیضه ها نیز می تواند به میزان قابل توجهی کاهش یابد.
شکل 8. کبد بزرگ مایل به زرد با ندول های زرد در پرندگانی که از خوراک آلوده به آفلاتوکسین تغذیه می کنند مشاهده می شود. آفلاتوکسین ها در خوراک به ترتیب در 153 ppb و 458 ppb تشخیص داده شدند.
مسیر متابولیک آفلاتوکسین ها می تواند متفاوت باشد. آفلاتوکسین B1 می تواند وارد سلول شده و از طریق مونوکسیژنازها در شبکه آندوپلاسمی به متابولیتهای هیدروکسیله ، گلوکورونیدها و ترکیبات سولفاته متابولیزه می شوند. احتمالاً آفلاتوکسین اکسیده شده و به اپوکسیدهای قابل واکنش تبدیل می شود، که بر اثر هیدرولیز خود به خود به AFB1-8،9-dihydrodiol تبدیل شده و با اتصال به پروتئین منجر به سمیت سلولی می گردد. احتمالاً آفلاتوکسین اکسید شده و به اپوکسیدهای قابل برگشتی تبدیل می شود. در اثر هیدرولیز خود به خودی آفلاتوکسین، می تواند با DNA یا پروتئین واکنش نشان دهد ، یا با یک گلوتاتیون S ترانسفراز القایی به گلوتاتیون (GSH)-مزدوج تبدیل سم زدایی شود.متابولیت های تولید شده در هر دو مسیر به عنوان نشانگرهای زیستی در انسان و حیوانات آزمایشگاهی مفید هستند.(شکل 9 را ببینید).
شکل 9. مسیر متابولیک آفلاتوکسین ها
منبع:
COMMON PROBLEMS IN POULTRY LIVER HEALTH AND MYCOTOXIN RISK
Seung-Hwan Jeong, Gangga Widyanugraha – Poultry Experts, BIOMIN Asia Pacific-2019
