بنتونیت دام
امروزه به دلیل افزایش نیاز بشر به تامین مواد غذایی، توجه به پرورش علمی و اصولی دام و طیور از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. به همین دلیل تحقیقات علمی متعددی بر روی روشهای افزایش راندمان تولید در محورهای مختلف انجام شده است. یکی از محورهایی که در این زمینه مورد بررسی بیشتری قرار گرفته است، استفاده از افزودنی های مختلف برای افزایش راندمان تولید در سیستم های پرورش دام و طیور است.
بنتونیت یکی از افزودنیهایی است که کاربرد آن در تغذیه دام در پژوهش های مختلف و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
استفاده از بنتونیت در تغذیه دام به منظور بهبود تولید، ضریب تبدیل و وزن گیری
در مورد استفاده از بنتونیت در تغذیه دام به منظور بهبود تولید، ضریب تبدیل و وزن گیری پژوهش های مختلفی انجام شده است. در پژوهشی برتیائوم و همکاران (۲۰۰۷) بیان نمودند که میانگین افزایش وزن گوساله ها پرواری در طی مصرف ۲% بنتونیت افزایش یافت. در مطالعه ای دیگر خادم و همکاران (۲۰۰۷) عملکرد بره ها را در جیره های حاوی ۲ یا ۴% بنتونیت بررسی کردند و اثرات مثبت بر روی مصرف خوراک، ضریب تبدیل و پارامترهای خونی مشاهده نمودند. آقاشاهی و همکاران(۱۳۸۳) گزارش کردند استفاده از ۴ درصد بنتونیت در جیره‌ی گوساله های نر پرواری به‌طور معنی‌داری باعث افزایش وزن روزانه و بهبود ضریب تبدیل خوراکی گردید. هم چنین افزودن ۴ درصد بنتونیت سدیمی به جیره‌ی بزهای شیرده به‌طور معنی‌داری باعث بهبود افزایش وزن روزانه گردید.
کیانوش و همکاران(۱۳۸۷) گزارش کردند استفاده از ۴ درصد بنتونیت سدیم در جیره‌ی گوساله‌های پرواری به‌طور معنی‌داری باعث بهبود افزایش وزن دام شد در حالی که تأثیر معنی‌داری بر میزان خوراک مصرفی نداشت. همچنین استفاده از ۲ درصد بنتونیت سدیم باعث بهبود معنی‌دار ضریب تبدیل خوراک گردید. گولسن و همکاران(۲۰۰۰) گزارش کردند استفاده از بنتونیت در دام اثری بر تولید شیر و کیفیت آن، pH شکمبه و غلظت اسیدهای چرب ندارد اما باعث کاهش نیتروژن آمونیاکی شکمبه می شود.
آلگولرا و همکاران (۲۰۰۹) گزارش کردند ۱% بنتونیت تاثیری بر قابلیت هضم ندارد. ایوان و همکاران (۲۰۰۱) دریافتند ۲% بنتونیت اثر قابل توجهی بر تخمیر شکمبه دارد. استفاده از 0/6 تا ۲/۱ درصد بنتونیت اثری بر عملکرد، تخمیر شکمبه و اسیدهای چرب فرار ندارد (فیشر و مککی، ۱۹۸۳). گالین و چابوت ( ۱۹۸۱) اثرات معنی داری بر روی قابلیت هضم مشاهده نکردند. استفاده از ۲% بنتونیت تاثیری بر روی رشد گوساله ها نداشت (موهینی و همکاران، ۱۹۹۹). در مطالعه لوسادا و همکاران (۱۹۷۶) استفاده از بنتونیت تا ۴% باعث تحریک رشد در گوساله ها شد. استفاده از بنتونیت در جیره گاوهای شیری به میزان ۲ یا ۳% در جیره اسیدوژنیک در شکمبه اثر بافری داشت که موجب بهبود تولید شیر، کاهش سندروم گاو زمین گیر می شود و هم چنین میزان کلسیم، منیزیم و فسفر موجود در خون را بهبود می بخشد (اسلانیا و همکاران، ۱۹۷۴). افزودن بنتونیت به مقدار ۵ تا ۱۰ درصد به جیره های با مقادیر پایین چربی منجر به افزایش چربی شیر، تولید شیر، و سطح استات شکمبه ای شد (ریندسیگ و همکاران، ۱۹۶۹). استفاده از بنتونیت در جیره بره های پرواری، پارامترهای عملکردی و یا کیفیت گوشت بره ها را تحت تاثیر قرار نداد. راند (۲۰۰۰) بهبود مصرف خوراک را با افزودن ۵% بنتونیت به جیره گوسفند مشاهده کرد. استفاده از 0/75 درصد بنتونیت باعث افزایش وزن گیری، نسبت وزن گیری به خوراک و اسیدهای چرب فرار شکمبه در بره ها شد، اما تاثیری بر رشد پشم نداشت ( والز و همکاران، ۱۹۸۹). خباز و همکاران (۱۳۹۱) گزارش کردند که استفاده از ۲% بنتونیت در جیره گوساله های پرواری باعث بهبود قابل توجه ضریب تبدیل خوراک می شود.
تاثیر استفاده از بنتونیت در دام بر روی غلظت نیتروژن آمونیاکی شکمبه
در مورد تاثیر استفاده از بنتونیت در دام بر روی غلظت نیتروژن آمونیاکی شکمبه نیز نتایج مختلفی گزارش شده است. یکی از مواد متراکم در تغذیه‌ی دام‌های پرواری منابع پروتئینی می‌باشد که استفاده‌ی بهینه از پروتئین خام و مخصوصاً NPN (نیتروژن غیر پروتئینی) می‌تواند هم از نظر اقتصادی و هم از نظر عملکرد دام حائز اهمیّت باشد. به‌طور کلی مقداری از این منبع نیتروژنی به مصرف باکتری‌ها رسیده و مازاد آن از طریق دیواره شکمبه وارد خون شده و در کبد تبدیل به اوره و در نتیجه موجب اتلاف منابع پروتئین می شود. بنابراین کنترل نیتروژن آمونیاکی شکمبه می تواند به صرفه جویی در منابع پروتئینی کمک کند. بنتونیت با توجه به ساختار فیزیکی و شیمیایی خود از یک سو به واسطه‌ی جذب سطحی پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه تا حدی آن‌ها را از تخمیر میکروبی محفاظت می کند که این باعث کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی شکمبه می‌شود و از طرف دیگر به خاطر خاصیت تعویض یونی سبب می شود یون آمونیوم با کاتیون‌های موجود در ساختمان آن مبادله گردد و سپس با آزاد سازی آهسته‌ی یون آمونیوم موجب استفاده موثر میکروارگانیسم‌های شکمبه از این ماده برای سنتز پروتئین میکروبی می‌شود (نیکخواه و همکاران ،۲۰۰۱). خباز و همکاران در پژوهشی گزارش کردند استفاده از ۲ درصد بنتونیت در دام های پرواری باعث کنترل غلظت نیتروژن آمونیاکی می شود. صالح و همکاران (۲۰۰۰) نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که استفاده از بنتونیت موجب کنترل غلظت نیتروژن آمونیاکی در شکمبه دام می شود. همان‌طور که اشاره گردید بنتونیت به دلیل دارا بودن خاصیت تبادل کاتیونی و همچنین جذب سطحی پروتئین‌ها باعث بهبود استفاده از نیتروژن‌آمونیاکی شکمبه می گرددکه در نتیجه‌ی آن تولید پروتئین میکروبی افزایش می‌یابد و می‌تواند باعث بهبود ضریب تبدیل خوراک و افزایش وزن روزانه گردد.
در کشورهای پیشرو در صنعت دامپروری مصرف بنتونیت دام کاملا رایج است. معمولا بنتونیت بین ۱ تا ۲ درصد در جیره دام استفاده می شود. از سایر مزایا و علل استفاده از بنتونیت در جیره دام می توان به خاصیت پلت بایندری آن، جذب رطوبت، استفاده به عنوان کریر مکملهای معدنی، فیلر و پرکننده جیره نیز اشاره نمود.
در نهایت باید توجه داشت تفاوت نتایج حاصل از برخی پژوهشها در مورد تاثیر بنتونیت بر عملکرد دام نشان می دهد، کیفیت بنتونیت مورد استفاده می تواند تاثیر قابل توجهی بر عملکرد دام داشته باشد. بنابراین لازم است کنترل و دقت به خصوصی بر روی بنتونیت مورد مصرف دام انجام شود.
