تهیه شده در بخش تحقیق و توسعه شرکت دانش بنیان ویوان

مقدمه:

پلت کردن عبارت است از تبدیل غذاهای پودری (مش یا آردی) به قطعاتی با اندازه مشخص ( عمدتا ۴ تا ۵ میلی متر) که توسط ماشین های پلت زن انجام می گیرد. در این ماشین ها مواد غذایی تحت تاثیر بخار آب و فشار، و در دمایی حدود ۸۰ درجه سانتی گراد به پلت تبدیل می شود. میزان بهینه رطوبت خوراک جهت تولید پلت خوب، بر حسب ترکیب خوراک متغیر است. ولی معمولا حدود ۱۵ تا ۱۸ درصد مناسب می باشد.

مصرف غذا به شکل پلت از سال ۱۹۳۰ متداول شده است و امروزه حدود۶۰ تا ۸۰ درصد از غذاهایی که در مرغداری ها مصرف می شود به شکل پلت می باشد.

در حین تبدیل غذای آردی به پلت تغییراتی در آن حاصل می شود که این تغییرات هم بصورت فیزیکی و هم به صورت شیمیایی است.

تغییرات فیزیکی:

 پلت کردن غذا سبب افزایش تراکم ذرات غذایی می گردد. پس طیور با حرکات کمتری غذای مورد نیاز خود را به دست آورده و انرژی مصرفی بیشتر صرف رشد و تولید حیوان می گردد.

تغییرات شیمیایی:

 حرارت و بخار آبی که در حین تهیه پلت به غذا داده می شود، سبب می گردد که مواد مزاحم رشدی که در برخی از مواد غذایی وجود دارد ( مانند بازدارنده تریپسین در سویا، گوسیپول کنجاله پنبه دانه، بازدارنده پیریدوکسین در کتان و ساپونین موجود در یونجه) از بین رفته و در نتیجه با تغذیه پلت رشد بهتری حاصل شود. قابلیت هضم پلت بطور کلی بیشتر از شکل های دیگر غذا است که موجب بهبود رشد می گردد.

مصرف غذا به شکل پلت، در مقایسه با غذاهای آردی، سبب افزایش بازده تبدیل غذا و افزایش رشد می گردد.

این پلت ها که در قطرهای مشخص و طولهای منظم ساخته می شوند در مقایسه با خوراکهای آردی خوشخوراک تر بوده و درصد بالائی از خوراکهای گاوشیری، پرواری و طیور را به خود اختصاص داده اند.

پلت کردن جیره های با ذرات بسیار ریز غالبا مطلوب می باشد چرا که از طرفی موادی که در فرموله کردن خوراک استفاده میشوند در مجاورت هوا به آسانی اکسیده شده و کیفیت خوراک را کاهش می دهند که پلت کردن مانع از قرارگرفتن آزاد این ذرات ریز و ریزمغذی ها (Additive ) در مجاورت مستقیم هوای آزاد میگردد و از طرف دیگر بسیاری از این ذرات ریز و ریزمغذی هائی که ملزم به استفاده ازآنها درجیره می باشیم دراثر باد و در معرض هوای آزاد به هدر رفته و به عبارتی بخشی از فرمول غذائی و در واقع قسمت گرانتر آن به راحتی پرت میگردد.

موضوع دیگر این واقعیت است که دام های بزرگ اقدام به جداسازی قسمتهای مختلف کنسانتره در آخور می کنند و عملا در پایان تغذیه گاوشیری با مخلوطی ناهمگن از علوفه و خوراک آردی در کف آخور مواجه می شویم، زیرا دام اقدام به انتخاب سلیقه ای خوراک نموده است. درصورت مصرف پلت، دام و طیور به تغذیه مخلوطی همگن و فرموله شده که تمام نیازهای غذائی حیوان را برآورده خواهدکرد مجبور خواهد شد.

همین مسئله در طیور به بهبود عملکرد گله و جلوگیری از پرت خوراک وکاهش گرد و غبار کمک شایانی خواهد کرد و بالطبع مشکلات و بیماریهای ناشی از آن به طور نامحسوس تحت کنترل درخواهد آمد.

مسئله دیگر این نکته است که مصرف غذای پلت شده به دلیل صرف زمان کمتر، به ذخیره انرژی حیوان کمک کرده و احتیاجات انرژی را کاهش می دهد. همچنین افزایش ترشح بزاق حاصل از مصرف پلت بخصوص در دام های بزرگ به دلیل افزایش بیکربنات حاصل از بزاق در جلوگیری از بیماری هایی چون اسیدوز موثر می باشد.

مزایای تغذیه خوراک پلت:

• افزایش رشد و بهبود ضریب تبدیل غذا و در نتیجه کوتاه تر شدن دوره پرورش.
• رشد یکنواخت و منظم گله به دلیل یکنواخت بودن مواد خوراکی در پلت.
• کاهش تلفات و پرت غذا
• در شرایطی که تحریک عصبی یا تنش وجود دارد، کاهش در مصرف خوراک به علت تحریک حاصله کمتر است.
• مواد اولیه پرحجم مثل جو یا جو دوسر باعث می شود که پرنده مواد غذایی مورد نیاز خود را بدست نیاورد. لذا با پلت کردن، این مواد متراکم شده، و امکان استفاده از آنها در جیره مرغ افزایش می یابد.
• بهبود خوشخوراکی غذا
• به فضای انبار و غذاخوری کمتری احتیاج است.
• آلودگی به سالمونلا کمتر می شود.

روشهای ارزیابی کیفیت پلت:

پلت ها ممکن است در طول دوره نگهداری بر اثر فشار وارد بر کیسه ها یا هنگام حمل و نقل صدمه دیده، شکسته و خرد شوند. از جمله روش های متنوع که به منظور ارزیایی کیفیت پلت استفاده میشود، روش ساده، وزن کردن تعداد مشخصی پلت و مقایسه آن با استاندارد های موجود است. در روش متداول دیگری با نام “شاخص ماندگاری یا پایداری پلت” مقادیری مشخص (یک کیلو) از پلت در مدتی معین (۱۰دقیقه) در یک مخلوط کن به طور ملایم مخلوط می شود تا درصد پلتهای سالم و یا خرد شده تولیدی مشخص شود.

این شاخص از حداقل ۵۰ تا ۶۰ برای جیره های ذرت-سویا تا حداکثر ۹۰ برای جیره های حاوی مقادیر قابل توجه گندم متغیر است.

در روش “شاخص استحکام یا سختی پلت” شکنندگی پلت بر اثر فشار وارد اندازه گیری می شود. به منظور انجام بهتر و دقیق تر روشهای مورد نظراز دستگاههای اختصاصی استفاده می شود. استحکلم پلت در اثر فشار وارد بر آن نیز با دستگاهی به نام “آزماینده سختی پلت کال” ارزیابی می شود.

پلت آزماینده هولمن یک روش بادی در مقایسه با روشهای مکانیکی برای اندازه گیری استحکام پلتها است که در آن، پلت در لوله هایی با فشار زیاد هوا انتقال داده می شود.

البته باید توجه داشت که ممکن است در برخی موارد نتایج به دست آمده از روشهای مختلف مانند دو روش پایداری و استحکام با یکدیگر همخوانی نداشته باشد. استفاده از ملاس در جیره، می تواند موجب نرم شدن جیره شود. در چنین وضعیتی ممکن است پلت تولیدی و در نتیجه دارای دوامی بالا باشد؛ اما استحکامی پایین داشته باشد.

به هر حال، باید دقت کرد که ماهیت پلت به گونه ای است که سر انجام باید شکسته شود. از طرف دیگر باید نتایج به دست آمده از روشهای ارزیابی پلت را با دقت ارزیابی و تفسیر نمود. چرا که بیشتر کیفی بوده و به دقت و تجربه آزمایشگر بستگی دارد، به علاوه، دوام و سختی پلت به مواد تشکیل دهنده جیره، نوع پلت چسبان، روش پلت سازی و مهمتر از همه کاربرد پلت بستگی دارد. در ضمن باید در نمونه برداری از پلت دریافتی دقت شود؛ چرا که کیفیت پلت روی کیسه با ته کیسه ، ممکن است کاملاً متفاوت باشد.

استفاده از مواد پلت چسبان (Pellet Binder) جهت بهبود کیفیت پلت:

امروزه با افزایش استفاده از خوراک‌های پلت شده، متخصصان تغذیه به دنبال افزایش مقاومت فیزیکی پلت می باشند. در مواقعی که کیفیت پلت مورد توجه است، اغلب به هریک از مواد خوراکی از نظر پلت سازی امتیازی داده می شود که در حین جیره نویسی در نظر گرفته می شوند. هنگامی که گندم کمتر از ۱۰درصد در جیره استفاده می گردد و یا جیره برپایه ذرت و سویا می باشد، استفاده از سایر مواد پلت چسبان مانند بنتونیت سدیم جهت افزایش کیفیت پلت ضروری است.

برای افزایش مقاومت پلت، کارخانه‌های خوراک دام از انواع مختلف پلت چسبان ها استفاده می کنند. دو ماده پلت چسبان عمده و متداول موجود، بنتونیت فرآوری شده (مونت موریلنیت) و لیگنوسولفونات کلسیم می باشند.

استفاده از زرین بایندر به عنوان یک پلت چسبان (Pellet Binder) مناسب و اختصاصی جهت بهبود کیفیت پلت:

استفاده از بنتونیت سدیم در جیره طیور از سال ۱۹۵۶ با آزمایش کوئیزنبری رواج یافت. این محقق از بنتونیت سدیم به عنوان یک پلت چسبان استفاده کرده و بیان داشت که پلت کردن خوراک طیور (بویژه جیره های با کیفیت پایین، مثل جیره با انرژی کم یا خوراک آسیاب شده با فیبر زیاد)، اثرات بسیار سودمندی را خواهد داشت.

امروزه استفاده از زرین بایندر ( بنتونیت فرآوری شده) به عنوان یک ماده پلت چسبان عمومی و ارزان قیمت در اغلب کارخانجات تولید خوراک دام و طیور متداول می باشد. زرین بایندر        ( بنتونیت فرآوری شده) معمولا بسته به ترکیب جیره و استحکام پلت مورد نظر به میزان ۲ تا ۳ درصد به جیره غذایی اضافه می گردد و زمانیکه در حضور بخار آب استفاده شود بیشترین تاثیر را خواهد داشت.

زرین بایندر ( بنتونیت فرآوری شده) به لحاظ مواد مغذی خنثی می باشد اما به دلیل ساختمان مولکولی منحصر به فرد خود دارای خواصی از قبیل جذب رطوبت، جذب برخی از توکسین ها، تبادل کاتیونی (CEC)، شکل پذیری، چسبندگی و روان کنندگی می باشد که این خواص باعث شده است که بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) در صنایع خوراک دام و طیور و … کاربردهای فراوانی در سراسر جهان داشته باشد.

مزایای عمومی استفاده از زرین بایندر در خوراک دام، طیور و آبزیان:

افزایش استحکام پلت (Pellet Binder):

زرین بایندر یکی از اقتصادی ترین، متداول ترین و بی ضررترین پلت بایندر های موجود می باشد. با استفاده از زرین بایندر در کارخانجات تولید خوراک پلت بدلیل خاصیت جذب فوری و زیاد آب و شکل پذیری بالای زرین بایندر پلت هایی با کیفیت و استحکام بالاتر خواهیم داشت.

جذب سموم قارچی به ویژه آفلاتوکسین ها (Toxin Binder): 

بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) مایکوتوکسین ها و به ویژه آفلاتوکسین‌های موجود در خوراک را به خوبی باند کرده و جذب آن‌ها را در دستگاه گوارش حیوان، کاهش می‌دهند، با این عمل، تأثیر آفلاتوکسین‌ها بر عملکرد و نقش کبد کاهش یافته و تاثیرات منفی سموم قارچی بر رشد و نمو و سلامتی حیوان کاهش می یابد.

افزایش هضم و جذب مواد غذایی:

 بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) علاوه بر ممانعت از اثرات منفی توکسین های قارچی بر هضم و جذب، باعث کاهش سرعت حرکت مواد غذایی در طول دستگاه گوارش می گردد و مواد غذایی فرصت بیشتری برای هضم و جذب خواهند داشت.

کاهش ضریب تبدیل و افزایش راندمان تولید:

 بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) علاوه بر اثر افزایشی بر هضم و جذب مواد غذایی با دارا بودن خواص ضد کپک (Mold Inhibitor)، جذب سموم قارچی و جذب فلزات سنگین، باعث افزایش راندمان تولید می گردد.

خاصیت روان کنندگی (Luberication):

 بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) در مجاورت آب حالت ژله ای و روغنی شکل به خود می گیرد. این خاصیت باعث می شود که با استفاده از زرین بایندر، خوراک در طول پروسه تولید حرکتی یکنواخت و آسانتر داشته باشد و از خوردگی و آسیب به قطعات ماشین آلات که در تماس با خوراک می باشند جلوگیری کرد.

کنترل گاز آمونیاک در سالن و کاهش رطوبت بستر:

 بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) بدلیل خاصیت جذب رطوبت فوق العاده بالا باعث خشکی بستر شده و ضمن ایجاد اختلال در سیکل کوکسیدیوز باعث کاهش انتشار گاز آمونیاک در سالن می گردد . در نتیجه عوارض بیماریهای تنفسی از قبیل آنفولانزا ، نیوکاسل و برونشیت کاهش می یابد. همچنین با توجه به مشکل مجاورت بسیاری از فارمها با مناطق مسکونی زرین بایندر با کاهش بوی کود به حل این مشکل کمک شایانی می نماید.

کاهش اسیدوز در نشخوارکنندگان:

بنتونیت فرآوری شده (زرین بایندر) به دلیل دارا بودن خاصیت بافری با تنظیم pH شکمبه در دامهایی که با مقادیر بالای کنسانتره تغذیه می شوند باعث کاهش اسیدوز می گردد. ثابت شده است که ۵۰ تا ۶۰ درصد جوش شیرین جیره را می توان بخوبی با زرین بایندر (بنتونیت فرآوری شده) جایگزین نماییم.

محدودیت هاى استفاده از بنتونیت فرآوری نشده و با کیفیت پایین:

استفاده از بنتونیت معمولی و با درصد خلوص پایین در خوراک دام و طیور و آبزیان توصیه نمى شود، زیرا مى تواند باعث بروز مشکلاتى مانند اسهال و … در حیوان گردد. ضمنا جهت استفاده از بنتونیت در خوراک دام، طیور و آبزیان، این ماده بایستى در خطوط تولید مجهز و زیر نظر متخصصین امر، فرآورى شده و آزمایشات فیزیکی- شیمیایی- مزرعه ای ویژه ای بر روی آن انجام گردد. لذا استفاده از هر نوع بنتونیت در خوراک دام، طیور و آبزیان مجاز نبوده و تضمین کننده نتایج مثبت فوق نمی باشد.